De geschiedenis van Kortrijk: de Romeinse tijd
Geschiedenis van Kortrijk (deel 1): de Romeinse tijd (1ste - 5de eeuw)
Datum publicatie: 05-05-2020, laatste update: 13-10-2020
Geschiedenis

Het verhaal van Kortrijk begint ruim 2000 jaar geleden bij Julius Caesar, de alom bekende Romeinse generaal en de man aan wiens naam wij de woorden 'keizer' en 'tsaar' te danken hebben. Met zijn veroveringen verwierf hij grote macht. Deze oorlogen beschreef hij op een subjectieve manier in zijn werk "Commentarii de bello Gallico". Dankzij die beschrijvingen leren we veel over onze streek en zijn toenmalige bewoners.

De voorgeschiedenis

caesar.jpg
Julius Caesar (bron: pixabay)

Rond de jaren 50 voor Christus werden onze streken bewoond door de Menapiërs, een Keltische volksstam. Onze streken waren toen door moerassen, doornige struiken en bossen nog erg onherbergzaam en de bevolkingsdichtheid was laag. De kust lag toen nog een stuk westelijker dan nu het geval is [zie 5,6,14]. Door de onherbergzaamheid was ons gebied één van de laatst veroverde (54vC [Zie 5], 53 vC [Zie 16, pg 9]) in de Gallische oorlogen. De romanisering van de Galliërs gebeurde traag en niet zonder opstanden (denk aan Ambiorix). De Menapiërs namen bijvoorbeeld deel aan de opstand van Vercingetorix, die onderdrukt werd in 51 voor Christus.[Zie 1, 5, 6, 7, 11]

Na de Gallische oorlogen werd Gallië opgedeeld in provinciae. Onze provincia –Gallia Belgica- werd door keizer Augustus opgedeeld in verschillende Civitates, die een inwendige autonomie genoten in ruil voor belastingen en hulptroepen aan Rome [Zie 11] . Castellum Menapiorum was de hoofdstad van 'onze' Civitas Menapiorum. Dit is het huidige Kassel (Frans vlaanderen). [Zie 1, 5, 6, 7, 11]

Ontwikkeling van een vicus aan de Leie

In de eerste decennia van onze jaartelling ontwikkelt zich aan een bocht in de Leie een vicus (stedelijke kern [zie 13]) op de heirbaan tussen Kassel en Tongeren (Tongeren werd gesticht in 10 vC). Deze grote vicus strekt zich uit aan beide oevers van de Leie, waar zich een oversteekplaats –vermoedelijk een brug of een veer- bevond. Op de linkeroever zou deze zich uitgestrekt hebben over een afstand van 500 meter (N-Z) op 250m (O-W). Op de rechteroever van de Leie zou de vicus zich uitgestrekt hebben over een afstand van 1250m (O-W). [zie 2, 10] In [zie 16, pg 115] lezen we dat de oever van de Leie in die tijd 50 meter meer naar het zuiden lag (onderzoek uit 2016). Andere Romeinse nederzettingen in de buurt waren te vinden in Harelbeke-Stasegem, Kruishoutem en Wervik. [zie 16, pg 97]

De eerste eeuwen

In het zuiden van de huidige stad (Kortrijk Walle) werden van de oudste Romeinse overblijfselen teruggevonden [zie 3]. Men vermoedde dat het de overblijfselen zijn van twee tijdelijke militaire kampen, waar troepen die zouden deelnemen aan de verovering van Engeland verzameld werden. Na een afgeblazen poging door keizer Caligula, veroverde keizer Claudius I Engeland in 43 n.Chr. (In [8] lezen we echter dat er in Kortrijk nog oudere overblijfselen werden teruggevonden uit de periode van keizer Tiberius, 14-37 na Christus. In [10] lezen we over 'terra sigillata'-scherven van 10-20 na Christus.). In [9] lezen we dat later de doorvoer van troepen naar het Britse eiland de bedrijvigheid in Kortrijk waarschijnlijk stimuleerde. Auteur van [16] benadrukt dat er echter geen enkel bewijs zou zijn van de militaire functie van de opgegraven overblijfselen. Het zou eerder gaan om een Romeinse villa (zie [16] blz 59).

haven.jpg
Overblijfselen Romeinse haven nabij Damkaai (bron: B.W.)
Bij opgravingen in de Minister Liebaertlaan werd de 'Venus van Kortrijk' opgegraven. Het is een 24cm groot bronzen hellenistisch beeldje uit het einde van de eerste of het begin van de tweede eeuw na Christus, in [11] spreekt men van "het mooiste in België gevonden" dergelijk beeldje. Het beeldje stelt Venus voor die uit het water oprijst (Venus Anadyomene) en is nu terug te vinden in het Mariemont museum [zie 3, 8, 10,11]. Een andere -zeer belangrijke- vondst is de ontdekking van een Romeins grafveld uit de 1ste- begin 3de eeuw na Christus aan de Langemeersstraat en de Romeinselaan (vroeger was dit de Molenstraat)[zie 3, 8, 9, 10, 11, 16]. Het is overigens deze vondst waaraan de Romeinselaan haar naam heeft ontleend [zie 12]. De necropolis bakende de vicus aan de zuidoostelijke kant af.

Tijdens de 1ste-3de eeuw was er handel met de Rijnprovincies, Spanje, Noord-Italië, Zuid-, Midden-, Oost- en Noord-Gallië. Dit betekende dat Kortrijk een goed ontwikkelde economie had in die periode, dankzij de romanisering van onze streken. In 2006 werden resten van aanlegsteigers gevonden van een Kortrijkse haven die in gebruik zou geweest zijn tussen het midden van de eerste eeuw en het derde kwart van de derde eeuw (zie [16] blz 118). De bewoningssporen wijzen ook op een vrij dichte populatie.[zie 10,11]

Verval en late heropleving

Rond 267-268 nC gebeurt er een inval door de Germanen; wordt de vicus gedeeltelijk verlaten en blijft er slechts een oppervlakte van ongeveer 7 ha (70000 m²) over op de rechteroever van de Leie. [zie 2, 8, 9] In [16] blz 256 spreekt men van een reusachtige prijsinflatie na ca.270 die volgens deze theorie de economie nog verder de dieperik induwde en in de hele streek een ontvolking veroorzaakte..

In de late keizertijd is er dan opnieuw een heropleving van de Romeinse Vicus ter hoogte van de huidige O.-L.-Vrouwekerk met ondermeer een Romeins badgebouw. Uit de periode vlak hierna dateert de eerste schriftelijke vermelding -in de Notitia Dignitatum (425-430 na Christus)- van Kortrijk (via een ruiterijeenheid: de Milites Cortoracenses, afgeleid van plaatsnaam 'Cortoriacum'). Deze 'Notitia' bevatte een opsomming van Romeinse legioenen. [zie 3, 9, 10, 16 blz 264 met kaartje]

De hoofdstad van de Civitas werd intussen (4de eeuw nC) verplaatst naar Doornik (Turnacum) die ook zijn naam geeft aan de vernieuwde civitas: Civitas Turnacensium. Deze civitas is blijven doorleven in het middeleeuwse bisdom van Doornik dat nog altijd ongeveer hetzelfde gebied aanduidde als de Civitas Menapiorum. Doornik werd in de eerste eeuw nC nog Turris Nerviorum genoemd. Dit duidt aan dat dit waarschijnlijk een belangrijk grensgebied was tussen twee stammen aan beide kanten van de Schelde: de Menapiërs en de Nerviërs. [zie 14, pg 55]

Het einde van de Romeinse periode in onze gewesten trad in als gevolg van de definitieve doorbraak van de Germanen in 406-407 door een inval van de Vandalen (een Oost-Germaanse stam die daarna verder trok naar het zuiden en Noord-Afrika) [zie 17, pg 15]. Hierna vestigden Frankische vorsten zich in onze streken [zie 11]. In [16 blz 266] lezen we echter dat men denkt dat er toch tot het midden van de vijfde eeuw Romeinse militairen aanwezig zouden geweest zijn. Het einde van het West-Romeinse rijk zelf vindt plaats in 476 nC.

Van waar komt de benaming van Kortrijk?

Er zijn verschillende theoriën voor de afkomst van de naam Kortrijk:

  • Volgens naamkundige M. Gysseling (1919-1997) is de naam afgeleid van het Keltische 'Koretoros' wat betekent: de lieve, schitterende, uitstekende [zie 8, 9, 10, 11], dit is gelinkt aan een persoonsnaam.
  • CORTO (nederzetting) RI ACUM (bocht): “Plaats/nederzetting aan de bocht” (van de Leie) [zie 11, 13]
  • In [15] vinden we de theorie terug dat de naam is afgeleid van het Latijnse Cortarium en het Keltische Gorto. Deze woorden betekenen afsluiting of park.
  • In een lofdicht uit (ongeveer) 1533 verwees men naar Kortrijk/Courtrai/Curtracum als Curia Trajani: het hof van keizer Trajanus [zie 16, pg 5]
Bronvermelding
Alles t.e.m. bron (15) geraadpleegd in oktober 2018
Wijzigingen/aanvullingen aangebracht in oktober 2019 op basis van bron (16)
(1) https://nl.wikipedia.org/wiki/Menapii
(2) inventaris onroerenderfgoed
(3) perseus.tufts.edu: cortoriacum
(4) https://www.canvas.be/canvas-curiosa/carausius-keizer-uit-de-lage-landen
(5) Nicholas, D. (2016). Vlaanderen in de middeleeuwen (2e ed.). Antwerpen, België: Overamstel uitgevers. (pg. 9-22)
(6) Camps, L., & Weets, P. (1997). Atlas van de algemene en Belgische geschiedenis (4e ed.). Lier, België: Van In.
(7) Blom, J. C. H., & Lamberts, E. (2016). Geschiedenis van de Nederlanden (4e ed.). Amsterdam, Nederland: Prometheus. (pg. 17-21)
(8) Maddens, N. (z.d.). De geschiedenis van Kortrijk in het kort. Kortrijk, België: Uitgeverij Groeninghe BVBA.(pg. 11-12)
(9) Waanders Uitgevers. (2007). 2000 jaar Kortrijk - Waar is de tijd - 1: een rijk verleden. Zwolle, Nederland: Waanders.
(10) Despriet, P. (1990). 2000 jaar Kortrijk. Sint-Baafs-Vijve, België: Oranje. (pg. 11-17)
(11) Demeester, L. (1990). De geschiedenis van Kortrijk. Tielt, België: Lannoo. (pg 13-28)
(12) Van Hoonacker, E. (1986). Duizend Kortrijkse straten. Langemark, België: NV Vonksteen.
(13) Dupré, S., & Timmers, L. (1994). Het verhaal van Kortrijk. Kortrijk, België: Ronde Tafel Kortrijk.
(14) Vanbrabant, L. (2017). Een nieuwe visie op Noordzeevolkeren en Wikingen uit de lage landen. Soest, Nederland: Boekscout.
(15) His story d.o.o.. (1999). Herinneringen aan Kortrijk. Ljubljana, Slovenië: His story d.o.o.
(16) Despriet, P. (2019). Zuid-West-Vlaanderen in de Romeinse tijd. Kortrijk, België: V.z.w. Archeologie Zuid-West-Vlaanderen.
(17) Peeters, P. , Desmaele, B., Bonnet, A. & Tack, A.(2013). Ontdekken Doornik. Doornik, België: Editions Wapica asbl.

Kortrijk: gisteren, vandaag en morgen

© 2024

Disclaimer │ Icons made by Flaticon authors from www.flaticon.com is licensed by CC 3.0 BY │ Site developed by Bart Warnez │ GDB V2