In deze reeks artikelen zullen we dieper ingaan op de geschiedenis van het vervoer in Kortrijk en hun bijhorende gebouwen (trein, tram, auto, fiets...). Velen weten niet dat tot 1963 nog trams rondreden in Kortrijk. Stoom-, Diesel- en elektrische trams maakten vanaf 1893 deel uit van het stadsbeeld. In dit eerste artikel zullen we hierop ingaan.

De eerste trams

Burgemeester A. Reynaert wenste de economische samenwerking tussen de verschillende gemeenten aan te zwengelen en nam hiervoor vanaf 1886 actief deel aan studies voor de aanleg van een buurtspoorwegennet te Kortrijk. Op 13 februari 1893 wordt de buurtspoorweg Kortrijk-Menen-Wervik in dienst genomen. Hiervoor was een participatie nodig van vele gemeenten wat niet eenvoudig was wegens de aarzeling van sommige participanten over de eigen geldelijke inbreng. Om dit te realiseren diende onder andere de Gerechtshofbrug (nu de Noordbrug) vervangen te worden. In 1900 kon de exploitatie van de lijn Kortrijk-Wakken beginnen. Vanaf 1909 was ook Pecq bereikbaar met de tram. Dit zorgde voor een aansluiting met de suikerfabriek van Warcoing. (zie 1, 8 en 11)

Op 19 juni 1899 werd de "S.A. Intercommunale de Courtrai" opgericht bij Koninklijk Besluit en hield de diverse buurtspoorlijnen in concessie. Dit was een intercommunale van de gemeentes in het Kortrijkse arrondissement. Vanaf 1920 nam de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen (NMVB) de exploitatie van het ganse net geleidelijk over. De NMVB werd zelf al eerder opgericht op basis van de wet van 24 juni 1885. De wet van 11 augustus 1924 geeft de NMVB ook de mogelijkheid om buslijnen te exploiteren ter aanvulling of vervanging van de tramlijnen. Vanaf 1928 hebben we dan ook de eerste buslijnen in Kortrijk. Uiteindelijk zullen de autobussen vanaf 1952 alle trams geleidelijk beginnen te vervangen. De trams zorgden namelijk voor verkeershinder gezien ze door de drukke centrumstraten reden. (zie 1, 2 en 8)

Voor de precieze details van de vele lijnen die geëxploiteerd werden, kunnen de bronnen geraadpleegd worden (zie 1 en 2).

Elektrificaties en mazoutjes

In 1913 werd door de NMVB de elektrificatie onderzocht van de belangrijkste lijnen in het Kortrijkse tramnet. In 1936 verschenen de eerste spoorauto's (ook bekend als "autorails" of "mazoutjes"), aangedreven met mazout.

Op bijgaand kaartje vind je de geëlektrificeerde tramlijnen in en rond Kortrijk terug in het paars. In het groen zie je ook niet-geëlectrificeerde tramlijnen. Hieronder een overzicht van de geëlektrificeerde lijnen in Kortrijk:

• D: Station - Graanmarkt - Gentsepoort - Harelbeke - Deerlijk
• KM: Station - Graanmarkt - Buda - Overleie - Bissegem - Menen
• KMx: Station - Doorniksewijk - Hoog-Kortrijk - Bellegem - Mont-à-Leux

(In 1 vinden we ook nog een verwijzing van de elektrificatie van de (stoom-)tram op de lijn Kortrijk-Ardooie in 1932.)

De geëlektrificeerde tramlijnen: tramlijn D (Kortrijk-Deerlijk)

Foto's

Wanneer

Van 27 maart 1932 (elektrificatie tot aan de kerk van Deerlijk) en 16 augustus 1933 (elektrificatie stoomtram tot aan het station van Deerlijk) tot 5/9/1957. De rest van de lijn na Deerlijk station werd nooit geëlectrificeerd. (zie 2)

Traject

Vertrek: station Kortrijk, Grote Markt, Onze-Lieve-Vrouwestraat, het Plein, de Gentsepoort, de Gentsesteenweg, de Markt van Harelbeke, einde: buurtspoorwegstation Deerlijk. Traject in omgekeerde richting: vertrek aan Grote Markt, Rijselsestraat, station Kortrijk, het Louis Robbeplein, Koning Albertstraat. Het tramdepot was gelegen bij de Menenpoort te Kortrijk (zie 10).

De geëlektrificeerde tramlijnen: tramlijn KM (Kortrijk-Menen)

Foto's

Wanneer

Van 16 april 1933 tot 14 november 1957. (zie 2)

Traject

Vertrek: station Kortrijk, Grote Markt, Leiebrug, Budawijk, Overleie, Astridpark, Meensepoort, Sint-Janskerkhof, plaats Bissegem, Wevelgem, Menen te eindigen. Traject in omgekeerde richting: vertrek aan Meensepoort, Noordstraat, Gerechtshofbrug, Beheerstraat, gerechtshof, Koning Albertstraat, het Stationsplein. Het tramdepot was gelegen bij de Menenpoort te Kortrijk.

Varia

• Deze tramlijn liep parallel met de spoorlijn Kortrijk-Menen. Het was dan ook de bedoeling om de kleinere plaatsen te ontsluiten. (zie 5)
• Bij aanleg van de buurtspoorweg naar Menen in 1891-1892 werd een aftakking voorzien aan de handelskaai voor de industrie. (zie foto hierboven) (zie 9).
• Door de in de oorlog vernielde Leiebrug was het tramverkeer onmogelijk tussen 1940 en 1951. (zie 11)

De geëlektrificeerde tramlijnen: tramlijn KMx (Kortrijk-Moeskroen/Mont-à-Leux)

Foto's

Wanneer

Van 25 mei 1939 tot 25 mei 1963. Hiervoor was er reeds een stoomtram. (zie 2)

Traject

Vertrek: Doorniksepoort (terminusgebouwtje eindhalte 'Parc St Georges' bestaat nog), Doorniksewijk, Sint-Rochus, het Kanon, de Blauwe Poort, Hoog Kortrijk (watertoren), Bellegem, Rollegem, Tombroek, Moeskroen, Mont-à-Leux. Deze tramlijn had twee depots: bij de Menenpoort te Kortrijk en te Moeskroen.

Varia

• Ter hoogte van het Sint-Jorispark in de Doorniksewijk bevindt zich nog steeds een Aubette (een schuilhuisje/tramhokje waar men aan een loket ook pakjes kon meegeven). (zie 6 en foto)
• In Rollegem verwijzen het huidige 'Tramstatiepad' en 'Trambedding' (zie foto) nog naar de voormalige bedding van de tram.
• De laatste jaren is er regelmatig sprake om opnieuw een tram (of trambus) in te leggen tussen Kortrijk Centrum en Hoog Kortrijk. Het is dan voornamelijk het traject van de vroegere KMx dat zou gevolgd worden.